Od schyłku średniowiecza stosunki między Polską a jej wschodnimi sąsiadami nabierały coraz większego znaczenia. Szczególnie po Unii Lubelskiej (1569r.) widać coraz większy wpływ języka i kultury polskiej na wschodnie obszary państwa. Na ziemie te napływali Polacy, a miejscowa szlachta ruska polonizowała się i przyjmowała katolicyzm. Zaczęła się także zbrojna konfrontacja z państwem moskiewskim oraz wojny kozackie.
W XX wieku rewolucja bolszewicka zaczęła likwidację kresowej elity polskiej, a później także polskiego chłopstwa, opierającego się sowietyzacji. Natomiast w II RP na Kresach południowo-wschodnich zaczął się rozwijać, oparty na darwinizmie społecznym, szowinistyczny nacjonalizm ukraiński (partia OUN), a w latach II wojny światowej także UPA, który doprowadził do ludobójstwa tamtejszej ludności polskiej.
Po wojnie Polska utraciła Kresy, ale pamięć o ludobójstwie, jakiego tam dokonano, nadal stanowi problem moralny i polityczny, zwłaszcza że na terenie państwa ukraińskiego rosną wpływy ideologii OUN. Niestety, nie wszystkie siły polityczne w III RP właściwie rozumieją tamtejszą sytuację, zamykając oczy na fakty nie do przyjęcia z polskiego punktu widzenia, łącznie z postulatami odebrania Polsce 19 powiatów.
Jak pisze jeden z autorów, Grzegorz Mazur: "Po odzyskaniu niepodległości przez Ukrainę w 1991r. bardzo szybko pojawiły się na porządku dziennym w społeczeństwie tego nowo powstałego państwa problemy związane z tożsamością narodową, pamięcią historyczną i tradycjami. Ukraina, poza krótkotrwałymi epizodami, nie miała w swej przeszłości tradycji istnienia silnego państwa. [...] Sprawa sformułowania państwowej polityki historycznej w tej sytuacji stawała się rzeczą konieczną/ Oprócz owej polityki historycznej kwestią istotną było podjęcie badań nad sprawami, którymi do tej pory historycy nie mogli się zajmować Wyjątek stanowiła tutaj historiografia emigracyjna [...]. Na Zachodzie byli członkowie OUN, UPA i żołnierze 14 Dywizji SS Galizien, zajmujący często eksponowane stanowiska w strukturze społecznej, prowadzili działalność apologetyczną wobec Stepana Bandery i innych przywódców oraz całego ukraińskiego ruchu nacjonalistycznego. […] Za swego rodzaju symbol można uznać tutaj działalność Sławy Stećko, która po śmierci męża Jarosława Stećki stanęła w 1986r. na czele OUN na emigracji, ale już w 1992r. powróciła na Ukrainę, gdzie założyła odwołującą się do tradycji OUN partię Kongres Ukraińskich Nacjonalistów. Od 1997r. do śmierci w marcu 2003r. sprawowała mandat do Rady Najwyższej."
Spis treści:
Bogumił Grott, Olgierd Grott, Słowo wstępne
1. Bogumił Grott, Dwa etapy zagłady Polaków i polskości na dalszych Kresach (1917-1938)
2. Bogumił Grott, Nacjonalizm ukraiński i jego funkcja w polityce polskiej
3. Lucyna Kulińska, Prometeizm jako wielkie nieporozumienie w polityce wewnętrznej II Rzeczypospolitej
4. Aneta Dawidowicz, Ludność kresowa w myśli politycznej Stronnictwa Narodowego (do 1939 roku)
5. Maciej Strutyński, Biskup Grzegorz Chomyszyn i kwestia polsko-ukraińskiego porozumienia w II Rzeczypospolitej
6. Maciej Strutyński, Koncepcja rozwiązywania problemu kresów południowo-wschodnich RP w ujęciu Jędrzeja Giertycha
7. Olgierd Grott, Szlachta zagrodowa jako czynnik w polityce repolonizacji na Kresach Wschodnich II RP
8. Rafał Łętocha, Spadkobierca Wielkiego Księstwa. Ziemie wschodnie w twórczości Józefa Mackiewicza
9. Renata Pomarańska, Obraz martyrologii Polaków w doświadczeniach osobistych i utworach autorów literatury kresowej
10. Bartosz Koziński, Problemy implementacyjne polityki etnicznej Rządu RP na Uchodźstwie w latach 1939-1947
11. Krzysztof Cebul, Polska emigracyjna myśl polityczna (1939-1956) w obliczu rozszerzania się sowieckich wpływów w Europie. Wybrane koncepcje
12. Grzegorz Mazur, Polska wobec renesansu skrajnie nacjonalistycznych tendencji na współczesnej Ukrainie. Zarys problemu
13. Czesław Partacz, Polska a członkostwo Ukrainy w UE i NATO
14. Andrzej Zapałowski, Wyzwania dla Polski związane z rywalizacją Niemiec i Rosji o wpływy na byłych Kresach Rzeczypospolitej
15. Małgorzata Stefanowicz, Polska i Rosja wobec swoich diaspor na Litwie w latach 1990-2004
16. Krzysztof Karczewski, Aleksander Dugin – teoretyk imperializmu rosyjskiego w dobie postsowieckiej i kwestia suwerenności państwa polskiego
Biogramy autorów
Skorowidz osobowy
Summary